Laudate Si

Zusters en broeders,

‘Geprezen zijt Gij, mijn Heer.’ Een citaat uit het zonnelied van Franciscus van Assisi. In het oorspronkelijke Italiaans ook de titel van een belangrijke geschrift van de paus: Laudate Si’. Het is niet even een kattenbelletje, deze encycliek. Met 140 bladzijden lees je het niet terloops even door. ‘Wat een papierverspilling!’, hoor je critici al smuiken. Want het stuk gaat over klimaat. En hebben we van klimaat de buik niet vol?

Wat er in ieder geval vol mee staat is de krant. Dagelijks worden we ermee geconfronteerd. Stikstof vergiftigt onze leefomgeving, plastic vindt je van de hoogste toppen in de wereld tot in de diepste zeeën, 73% procent van de wilde dieren is de afgelopen vijftig jaar verdwenen, konden we deze week in de krant lezen, twee-derde van de insecten in de afgelopen 27 jaar (met uitzondering van de ‘wantsen’ (0%), maar de ‘haften’ zijn met 98% bijna verdwenen). Kunnen we deze gegevens overzien? Ik heb geen idee wat een haft is, maar een wants is een vervelend bijtertje. Jammer dat juist zíj het allemaal lijken te overleven…

Je hoeft niet heel ver te kijken om te snappen dat we hier met een serieus probleem te maken hebben. Als de insecten afnemen, dan verdwijnt het voedsel voor vogels; dan zijn er enorme gevolgen voor de hele voedselketen. Als de wilde dieren afnemen, betekent dat dat de leefomgeving ernstig is aangetast. En het duurt niet lang of dat heeft direct gevolgen ook voor onze gezondheid. De eieren van onze hobby-kippen zijn gevaarlijk geworden. Via wormpjes (die er dan nog zijn) komt de vervuiling van de bodem in onze eieren. Een zorgwekkend signaal.

En zorgwekkende signalen moeten er toch voldoende zijn. Tien jaar geleden waren er nog klimaat-ontkenners; mensen die meenden dat de problemen met het klimaat allemaal waren bedacht. In tien jaar tijd zijn de signalen zodanig overstelpend geworden, dat er geen ontkennen meer áán is. De gletsjers smelten in sneltreinvaart, en wie zich druk maakt om vluchtelingen stromen zou dáár eens over na moeten denken. Want als de smeltrivieren in India en zuid-China opdrogen dan komt er een vluchtelingenstroom op gang waar geen bedacht asielcrisis tegen op kan. Droogte aan de ene, en wateroverlast aan de andere kant, zijn de directe gevolgen van klimaatverandering. En ook zonder razende orkanen kunnen wij die effecten in onze eigen achtertuinen merken.

Hoe bestaat het dat mensen weerstand tegen deze berichten hebben? Dat ze het niet willen weten, niet willen horen? Misschien omdat er een verwijt in huist? Omdat er schuld aan vastzit? Hadden we niet gedacht dat we de wereld steeds beter maakten? En blijkt er nu een enorme slagschaduw aan vast te zitten? Een schaduw die we liever maar niet zien? En denken we dan liever dat opwarming van de aarde óók voor lekker weer zorgt? Met een vroegere lente en een langere zomer? Maar allemaal snappen we wel dat we onszelf dan voor de gek houden.

Somber en machteloos kun je ervan worden. Kunnen we dit tij nog keren? De problemen zijn enorm en de weerstand is óók groot. Want wat moet het allemaal wel niet kosten, het oplossen van die klimaatproblemen? Kosten aan geld, maar ook kosten aan inspanning en aandacht. Brengen we dat allemaal wel op? En wíe kan dat allemaal betalen? Elektrische auto’s en zonnepanelen; allemaal flinke investeringen, maar het levert uiteindelijk ook besparing op. Maar dan alleen voor wie het kan betalen, lees ik ook in de krant. De achterblijvers van de energietransitie staan daarbij voor steeds hogere kosten. Moeten we dan de overstap naar schonere energie maar helemaal niet maken? Of zouden we schonere energie als maatschappij beter betaalbaar moeten maken? Bijvoorbeeld door kerosine en scheepvaartdiesel te gaan belasten?

Wie zich met dit vraagstuk gaat bezighouden, ontdekt al snel dat die 140 bladzijden van de encycliek van de paus een peulenschilletje zijn, bij wat er allemaal speelt. Hang niet alles met alles samen? En is de hele wereld één groot systeem, waarbij allerlei dingen invloed op elkaar hebben en sommige dingen die je goed lijkt te doen, toch slechte effecten hebben?

Maar precies dáár zit ook hoop en ruimte. Als alles met elkaar samenhangt, dan kunnen ook kleine dingen grote effecten hebben. Dan kan een misschien kleine mentaliteitsverandering ook inderdaad invloed hebben.

Twintig jaar geleden was de lucht in iedere publieke ruimte om te snijden. In het klaslokaal van mijn leraar Engels hing altijd een dikke mist van blauwe rook, want hij stak de ene sigaret met de andere aan. Gewoon voor de klas. Inmiddels is dat totaal ondenkbaar geworden. Niet in de eerste plaats omdat het verboden is geworden; maar ongetwijfeld méér nog omdat het onfatsoenlijk is geworden. Rokers zijn steeds meer paria’s van de samenleving geworden. Hoezeer ik nog wel eens terugverlang naar mijn paas-sigaar waarmee het breken van de vasten werd gevierd; -wel degelijk kan een maatschappelijk verslaving worden gekeerd.

Zou dat niet óók met het klimaat kunnen? Een verandering in levensstijl. Die niet van bovenaf begint bij opgelegde wetten en regels; hoewel die er ongetwijfeld óók mee te maken hebben. Maar vooral ook een verandering van onderop. In onze eigen levens. Dat we het niet langer fatsoenlijk vinden om de wereld uit te buiten en de aarde uit te putten. En dat we niet langer alleen voor ons eigen gewin leven, maar in samenhang met elkaar.

En dan levert het ook wat op. Natuurlijk kosten milieumaatregelen geld; en hoe langer we wachten hoe meer de rekening oploopt. Maar als het wat kost, dan verdient iemand het ook. Ik begrijp nooit waarom de kosten een argument tegen klimaatmaatregelen zijn, want hier ligt toch de grootste groeimarkt van de toekomst?

Maar misschien méér nog is er winst te boeken in termen van aandacht en vreugde. Want is dat leegplunderen van de wereld nou iets dat zo leuk is? Hebben we liever een achtertuin waar het angstig stil is, of stinkt naar de wasem van een vervuilende industrie. Of zouden we toch liever in een tuin zitten met zoemende bijen, fladderende vlinders, en kwetterende vogels? Zou er een diepere bevrediging te vinden zijn in de zorg die we voor de wereld kunnen hebben? Dieper dan alleen beurskoersen?

Het klimaatprobleem is geen geïsoleerd probleem, maar hangt samen met alles. En heeft daar dus ook invloed op. Armoe, recht en onrecht hangen ermee samen. Dáár wijst de paus ook op. Zorg en aandacht voor de wereld, klimaat en milieu zijn geen lastige en vervelende klussen, maar geven voldoening en vreugde. Want je helpt er ook anderen mee. En van delen wordt je allebei beter. Is dat niet het méér waar we beter naar op zoek zouden gaan?

Dáár ligt de diepste mentaliteitsverandering, dat we niet alles in het leven op onszelf betrekken, maar dat we onszelf in samenhang met anderen kunnen zien. Dan worden we ook in het geven niet leeggezogen, want we krijgen er dankbaarheid en vreugde voor terug.

Boaz liet ooit extra halmen op zijn akker staan voor die vreemde vrouw uit het buitenland. Hij zou er een echtgenoot voor terugkrijgen. Een echtgenoot die de overgrootmoeder van koning David, en daarmee één van de voormoeders van Christus werd. De toekomst waar we ons druk op maken, gaat niet alleen om eigen gewin, maar ook om de leefbaarheid van komende geslachten. Want alles hang met alles samen.

Amen